สาเหตุของภาวะมีบุตรยาก
มีผู้ประมาณการไว้ว่า 1 ใน 6 ของคู่สมรสจะมีปัญหาเรื่องมีบุตรยาก จำนวนคู่สมรสที่มีบุตรยากในปัจจุบันมีมากขึ้นเรื่อยๆ เนื่องจากหลายสาเหตุเช่นการแต่งงานช้าลง สาเหตุของภาวะมีบุตรยากนั้นพบว่า
30-40% เกิดจากสาเหตุทางฝ่ายหญิง
30-40% เกิดจากสาเหตุทางฝ่ายชาย
ที่เหลือ 5-10% พบทั้งสองฝ่ายร่วมกัน
ดังนั้นการตรวจหาสาเหตุจึงควรทำทั้งสองฝ่าย
ภาวะมีบุตรยาก
ภาวะมีบุตรยาก หมายถึง ภาวะหรือโรคที่เกี่ยวกับระบบการสืบพันธุ์ของคู่สมรส ที่ทำให้สตรีไม่สามารถตั้งครรภ์ได้ หลังจากอยู่กินฉันท์สามีภรรยาทั่วไปโดยไม่ได้คุมกำเนิด 1 ปี ขึ้นไป
ภาวะปกติ
ปกติการตั้งครรภ์ และมีบุตร ต้องอาศัยปัจจัยหลาย ๆ อย่าง กล่าวคือ ฝ่ายชายต้องสามารถผลิตอสุจิที่แข็งแรงสมบูรณ์ ฝ่ายหญิงต้องสร้างไข่ที่สมบรูณ์ ไข่ต้องถูกรับเข้าไปในท่อนำไข่ ท่อนำไข่ต้องไม่ตันที่จะทำให้เชื้ออสุจิวิ่งไปหาไข่ได้ เชื้ออสุจิสามารถเจาะเข้าไปในไข่เพื่อให้เกิดปฏิสนธิ และแบ่งตัวออกเป็นตัวอ่อน ตัวอ่อนที่เกิดขึ้นต้องสมบูรณ์ และสามารถเดินทางเข้าไปในโพรงมดลูกและฝังตัวที่เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญเติบโตจนถึงเวลาคลอดซึ่งต้องอาศัยภาวะฮอร์โมนที่ปกติมดลูก,ปากมดลูกและช่องคลอดที่สมบูรณ์ การขาดปัจจัยอย่างใดอย่างหนึ่งดังกล่าว ย่อมทำให้ไม่สามารถมีบุตรได้คู่สามีภรรยาโดยทั่วไปที่ไม่ได้คุมกำเนิด สตรีจะตั้งครรภ์ประมาณร้อยละ 50 ภายใน 6 เดือน และประมาณร้อยละ 80 ภายใน 1 ปี
สาเหตุของภาวะมีบุตรยาก
บรรดาผู้มีบุตรยาก ที่พบสาเหตุร้อยละ 30 เกิดจาก ฝ่ายสตรีร้อยละ 30 จากฝ่ายชาย และร้อยละ 30 เกิดจากทั้งสองฝ่าย และอีกร้อยละ 10 ไม่สามารถหาสาเหตุที่ชัดเจนสาเหตุของฝ่ายชายที่พบบ่อย ได้แก่ เชื้ออสุจิน้อยไม่แข็งแรง หรือไม่มีเชื้ออสุจิออกมาในอสุจิ ทำให้อสุจิไม่สามารถไปผสมกับไข่ได้ ที่พบบ้างเป็นส่วนน้อยในฝ่ายชายคือยีนส์ผิดปกติหรือโครโมโซมผิดปกติสาเหตุทางฝ่ายหญิงที่พบบ่อยได้แก่ ไข่ไม่ตก, ท่อนำไข่อุดตัน หรือมีพังผืดซึ่งมักเกิดจากการอักเสบในอุ้งเชิงกรานหรือโรคเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นผิดที่ (endometriosis) ซึ่งบางคราวทำให้มีอาการปวดท้องน้อย พังผืด และถุงนํ้า(cyst) ของรังไข่บางรายอาจมีการเจริญผิดปกติ ของ มดลูกหรือมีเนื้องอกมดลูกซึ่งทำให้มีการแท้งบ่อย ๆ
เมื่อไรควรจะไปพบแพทย์
โดยทั่วไปมักจะแนะนำว่า เมื่อคู่สามีภรรยาที่พยายามจะให้มีการตั้งครรภ์ เป็นเวลาอย่างน้อย 1 ปี แล้วไม่สำเร็จควรไปปรึกษาแพทย์เพื่อหาสาเหตุ แต่ถ้าสตรีอายุมากกว่า 30 ปี หรือประวัติการอักเสบในอุ้งเชิงกราน ปวดประจำเดือน ประจำเดือนมาไม่สมํ่าเสมอ แท้งมากกว่า 2 ครั้งติดต่อกัน หรือฝ่ายชายทราบว่า ผลตรวจเชื่ออสุจิของตนผิดปกติก็ควรปรึกษาแพทย์เร็วกว่านั้น
สตรีจะมีไข่ตก และตั้งครรภ์ได้ง่ายที่สุดเมื่อไร
ถ้าให้นับวันแรกที่มีประจำเดือนเป็นวันที่ 1 ของรอบเดือนประมาณวันที่ 14 ของรอบเดือนของสตรีทั่วไป จะตกไข่หมายความว่ารังไข่สร้างไข่ขึ้นมาเติบโตเต็มที่แล้วหลุดออกมาจากถุงไข่ ไข่ที่หลุดออกมาจะมีความสามารถปฏิสนธิ และมีชีวิตอยู่ได้ประมาณ 24 ชั่วโมง สตรีบางคนอาจมีไข่ตกก่อนหรือหลังวันที่ 14 ของรอบเดือน บางคนไข่ก็ไม่ตก(แม้ไข่ไม่ตกสตรีก็มีประจำเดือนได้) การตกไข่ของสตรีคนเดียวกัน อาจคลาดเคลื่อนได้ในแต่ละเดือน ช่วงนี้เป็นช่วงที่สตรีจะตั้งครรภ์ง่าย เชื้ออสุจิจะมีอายุอยู่ได้ประมาณ 48 ชั่วโมง และจะเป็นการดีถ้ามีเชื้ออสุจิในท่อนำไข่มากพอในช่วงไข่ไม่ตก
ควรมีเพศสัมพันธ์ กันบ่อยแค่ไหน
จะให้ดีควรมีเพศสัมพันธ์กันวันเว้นวันในช่วงจะมีอาการตกไข่(วันที่ 10, 12, 14, 16, 18 ของรอบเดือน) ที่เป็นเช่นนั้นเพราะผู้หญิงไม่ใช่จะมีไข่ตกวันที่ 14 ของรอบเดือนเสมอไป อาจมีคลาดเคลื่อนได้บ้าง และถ้าเดือนนี้ไข่ตกวันที่ 14 เดือนต่อไปก็อาจตกวันอื่นได้การที่มีเพศสัมพันธ์วันเว้นวันเพื่อเป็นหลักประกันว่า จะมีอสุจิมากพอในท่อนำไข่ช่วงที่มีไข่ตก และไม่ควรใช้น้ำล้างช่องคลอด หรือสารหล่อลื่นใด ๆ ในช่วงเวลาดังกล่าว
อาการและสาเหตุไข่ไม่ตก
ไข่ไม่ตก เป็นสาเหตุที่พบมากอันดับหนึ่ง คู่กับสาเหตุของท่อนำไข่ผิดปกติในสตรีที่มีบุตรยาก ส่วนใหญ่จะมีอาการประจำเดือนมาช้าไป, เร็วไป หรือไม่สมํ่าเสมอหรือ ไม่มีประจำเดือนมาเลยนาน ๆ แต่สตรีที่ไม่มีไข่ตกบางรายก็มีประจำเดือนมาทุก ๆ 28 วัน 30 วัน หรือ 32 วัน ฯลฯ ที่สมํ่าเสมอก็ได้ สาเหตุที่ทราบได้แก่กลุ่มอาการถุงไข่เล็ก ๆ หลายฟอง (Polycystic ovarysymdrome) โรคของต่อมธัยรอยด์ โรคตับ โรคไต โรคที่ทำให้ฮอร์โมนโปรแลคติน (ฮอร์โมนเกี่ยวกับการสร้างนํ้านม) สูงผิดปกติ
ท่อนำไข่ตัน และมีพังผืด
การมีท่อนำไข่ตันจะทำให้เชื้ออสุจิ ไม่สามารถวิ่งไปผสมกับไข่ได้ การมีพังผืดทำให้ไข่ไม่หลุดออกจากรังไข่ หรือถ้าหลุดออกมาได้ แต่ไม่สามารถเข้าไปในท่อนำไข่ได้มีสาเหตุได้หลายอย่าง เช่น การอักเสบมาก่อน การมีโรคเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นผิดที่ ผลจากการผ่าตัดในอุ้งเชิงกรานในครั้งก่อน ๆ หรือจากอาการมีท้องนอกมดลูก เป็นต้น
เยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นผิดที่ Endometriosis คืออะไร
หมายถึงเยื่อบุโพรงมดลูกไปขึ้นนอกมดลูก เช่น ในอุ้งเชิงกราน ที่รังไข่ ที่ท่อนำไข่ ทำให้มีพังผืดเกิดขึ้นนอกจากนี้ยังทำให้ท่อตันและทำให้เกิดเป็นถุงเลือด (chocolate cyst) ของรังไข่ โรคนี้อาจทำให้มีอาการปวดในอุ้งเชิงกราน ปวดประจำเดือนหรือเจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์ (ประมาณกันว่า 70% ของผู้มียากมีเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นผิดที่)
สาเหตุจากมดลูกและปากมดลูก
ปากมดลูกคือส่วนล่างของมดลูกที่ติดต่อกับช่องคลอดปากมดลูกมีมูกใสเมื่อใกล้เวลาที่จะมีไข่ตก ทำให้เชื้ออสุจิผ่านเข้าไปในมดลูก และไปที่ท่อรังไข่ได้ดี ก่อนและหลังช่วงดังกล่าวมูกจะเหนียวข้น ป้องกันสิ่งแปลกปลอมเข้าไป ถ้ามูกช่วงตอนไข่ตกปกติ เช่น เหนียวข้นเกินไปทำให้เชื้ออสุจิดเข้าไป ผสมกับไข่ไม่ได้ มักเกิดจากการอักเสบ หรือการตอบสนองต่อฮอร์โมนไม่ดี ตัวมดลูกที่ทำให้มีบุตรยากเกิดจากการที่มีการเจริญที่ผิดปกติ หรือมีพังผืดในโพรงมดลูกจากการอักเสบมาก่อนหรือการขูดมดลูกอย่างรุนแรงจากการแท้งในครั้งก่อน เป็นต้น
ข้อมูลจาก รพ. พญาไท ศรีราชา
